Het gewone leven van mensen moet het uitgangspunt zijn van de klimaattransitie

Hoe proberen wijkbewoners in Nederland bij te dragen aan minder opwarming van de aarde? Isoleren ze hun huizen, leggen ze zonnepanelen, kopen ze tweedehands of eten ze minder vlees? Er gebeurt al zoveel, al is het in de ene wijk meer dan in de andere. Ook zijn er wijken waar het thema klimaat amper speelt en andere zaken belangrijker zijn, zoals energiearmoede of overlast. Waar zouden beleidsmakers op moeten letten om de klimaattransitie in wijken te doen slagen? Wat helpt om zaken in gang te zetten en wat moet je als gemeente juist niet doen?      

“Niet het klimaatprobleem is het startpunt om dingen voor elkaar te krijgen. Het is het gewone leven van mensen dat centraal staat en daar kun je dan vervolgens op aanhaken. Het is echt vanuit de bewoners zelf denken in plaats van vanuit een groter probleem om een wijk vooruit te helpen, en dat is ook wat mij zo boeit in m’n dagelijkse werk” vertelt Maartje van der Lee van Buurtbinders, een projectorganisatie die veel sociaal werk verzet in wijken, ook in wijken waar de klimaattransitie niet als urgent of een grote opgave wordt gevoeld. Suzanne van Hees, coördinator bij Copernikkel, een coöperatie van bewonersinitiatieven in ’s-Hertogenbosch vult aan: “Voor mij is het vooral het ervaren dat mensen zich betrokken en welkom voelen bij ons wat ik zo geweldig vind aan mijn werk. Mensen met echt allerlei verschillende achtergronden helpen elkaar hier, staan voor elkaar klaar”.

De basis is leren sociaal te zijn

Suzanne: “De vanzelfsprekendheid om elkaar te helpen, dat is zo fijn in ons buurthuis. Mensen zijn ondanks hun financiële positie daar erg in hun kracht en ook blij en opgewekt. Op basis van mens zijn ben je daar en wil je in contact komen. De buurt is een plek waar je inclusief kunt zijn, het is ook een leerplek waar je gesprekken leert voeren met anderen en waar solidariteit plaatsvindt. Dat leren in de wijk gebeurt bijvoorbeeld in onze wereldkeuken, tussen mensen die samen koken en besluiten maken over wat gekookt gaat worden. Kijk, de activiteiten die we hier organiseren, zoals het repaircafé, het naai-atelier of de fietswerkplaats dragen bij aan minder energie- en materialenverbruik. Dat draagt dan weer bij aan minder uitstoot van broeikasgassen, maar die motivatie leeft niet echt in de wijk en is ook niet ons eerste uitgangspunt. Het gaat om kennismaken, sociaal zijn en ondernemerschap creëren.”  

Durf je als gemeente maatwerk te leveren?

Maartje: “De klimaattransitie kent veel aspecten, het gaat over techniek, gedragsverandering, energiearmoede etcetera. Het is een heel boeiend thema, maar wel maar voor een select gezelschap. Het boeit echt niet iedereen, er speelt zoveel in mensenlevens. Wanneer je eerste zorg is dat er eten op tafel komt of dat je zieke ouders geholpen moeten worden, hoe kun je dan nog met zoiets als de klimaattransitie bezig zijn? Kijk, er zijn wijken die hebben geen hulp bij dit thema nodig, die hebben de kennis en het netwerk om zelf aan de slag te gaan. Maar er zijn ook wijken waar nog niets staat en dan moet je als gemeente ook maatwerk durven leveren en daar budget voor uittrekken.“

Sluit aan bij bestaande thema’s en initiatieven

Maartje: “Gemeentelijk beleid is veelal ingedeeld op basis van thema’s zoals klimaat, en kan daarom moeilijker uit de voeten met vraagstukken uit een leefwereld, want dat vraagt integraliteit en een ander tempo. Je zult als gemeente je organisatie daarop in moeten richten. En daarom ook opbouw- en welzijnswerk duurzaam moeten uitbreiden, wijkmanagers als spil én vertrekpunt zien van je gemeentelijke organisatie. Het zijn deze community builders die weten wat er speelt en wat er nodig is. Vervolgens kan een stad dan flankerend beleid en geld inzetten, maar de basis voor het achterhalen van problemen en de oplossingen daarvoor liggen in de wijk zelf. Sluit daarom aan bij thema’s die leven bij de bewoners, en bij al bestaande initiatieven. En maak bewoners zelf de onderzoekers, laat ze meedoen en betrek ze bij onderzoek naar de klimaat- en energietransitie”.

Duidelijke visie en lange termijn commitment

Suzanne: “Een thema als de klimaattransitie gaat langer mee dan een bestuursperiode van vier jaar. Het is niet even een project uitrollen en dan resultaat leveren. Opbouwwerk heeft een duidelijke visie en tijd en een lange adem nodig. Ik heb dan ook kritiek op de systemen zoals ze nu zijn ingericht. Mijn advies zou zijn: leg meer regie en verantwoordelijkheid in de wijken zelf. Vanuit de stad kan dan centraal een ondersteuningspakket komen om de juiste support en structuur te organiseren. Het systeem is nu zo georganiseerd dat het lastig is om maatwerk te leveren. Terwijl het soms nodig is om af te wijken van bestaande regels. Regels zorgen er ook voor dat ambtenaren risico’s gaan mijden en dat maakt de zo nodige speelruimte kleiner. Geef ambtenaren juist meer speelvrijheid en regelruimte om dingen voor elkaar te krijgen.”

“Die kritiek geldt ook zeker voor mij vult Maartje aan “Maak als gemeente alsjeblieft een visie voor de komende 20 jaar en betrek burgers er vanaf het begin bij. Ik ben bang dat, wanneer dadelijk een wijk van het aardgas is, dat dan de opbouwwerker weer wordt wegbezuinigd, terwijl er altijd weer volgende uitdagingen in een wijk komen. En vergeet niet: het hele samenkomen en samen praten over de klimaattransitie is ook een democratiseringsproces. Je creëert eigenlijk een burgerberaad in de wijk en dat is ook goed buurtwerk: je krijgt daardoor meer betrokkenheid en eigenaarschap in de wijk.”

Nog enkele laatste tips

Maartje: Eigenlijk zijn veel gemeentelijke of welzijnsorganisaties verkeerd-om ingericht. Om wijkproblemen echt aan te pakken moet een wijk- of  opbouwmanager leidend zijn. Dus niet top-down vanuit een gemeente een generieke duurzaamheidsmaatregel opleggen, maar juist maatwerk leveren. En oh ja, hef subsidies op die klimaatrechtvaardigheid juist tegenwerken. Nu heb ik het idee dat het vooral de mensen zijn die het toch al kunnen betalen, dat die het meest profiteren van de overheidssteun op zonnepanelen, warmtepompen of elektrische auto’s. Spreek die mensen aan op hun morele verantwoordelijkheid om klimaatmaatregelen te nemen en biedt mensen met lage inkomens eenvoudige potjes waarmee ze hun huis of mobiliteit kunnen verduurzamen.

Suzanne: Mensen zijn lang niet allemaal bezig met klimaat- of duurzaamheidsgedachten, maar juist met sociaal contact, geld, en soms zelfs gewoonweg overleven. Benader een opdracht voor een rechtvaardige klimaattransitie op wijkniveau dan ook niet te smal. Je moet zo’n missie wel in de opdracht en het hoofd van een wijkmanager of community builder plaatsen, maar het zal dus lang niet altijd de aanleiding zijn voor mensen om in beweging te komen.  

Foto’s: Header: links Maartje (Buurtbinders) en rechts Suzanne (Copernikkel), foto fietswerkplaats van Copernikkel (fotograaf Olaf Smit), Klimaatactie in de wijk (foto Buurtbinders).