Energieagenda: stellig over doel, maar zoekend naar daadkracht

Eindelijk heeft Nederland een duidelijke visie op beleid voor de energietransitie. Er is nog veel uit te werken maar de richting is bepaald. Duidelijk is dat er geen plaats meer is voor bedrijven die de transitie niet weten te maken naar een CO2-arme economie. Alle investeringen die in de toekomst worden gedaan moeten passen bij de route naar een CO2-arme wereld, om desinvesteringen in snel verouderde oplossingen te voorkomen.

In de Energieagenda worden veel goede maatregelen aangekondigd, zoals de continuering van de subsidie voor hernieuwbare energie (SDE+), een verplichting van energiebesparing in de gebouwde omgeving en het afschaffen van de wettelijke gasaansluitplicht. Ook blijft Nederland in de EU pleiten voor een werkend emissiehandelsysteem, desnoods met een minimumprijs, met daarnaast aanvullend beleid op nationale schaal. Toch is dit niet voldoende: de acties in de Energieagenda zijn nog niet genoeg om het doel van het klimaatakkoord van Parijs te halen en op bepaalde gebieden, zoals fiscaliteit, blijft het kabinet terughoudend in het maken van heldere, fundamentele keuzes.

Belangrijk signaal in de Agenda is dat het voor de Nederlandse economie het best uitpakt als er op korte termijn een veel sterkere daling wordt ingezet dan eerder werd geschetst in bestaand beleid. Om meerdere redenen is dit essentieel. Het maakt het mogelijk om de Nederlandse innovatiekracht te benutten, en doorbraken  te forceren die Nederland een voorsprong geven (zie het succesvolle beleid ten aanzien van wind op zee). Daarmee wordt er weer geïnvesteerd in de toekomst, met voordelen als nieuwe bedrijvigheid, banen, en schone lucht. Het voorkomt dat we de opgave voor ons uitschuiven en grote risico’s nemen. Een afwachtende houding veroorzaakt namelijk ontwrichtende effecten in de markt, zo bevestigt ook De Nederlandsche Bank.

We willen niet voor verrassingen komen te staan als het klimaatakkoord van Parijs wordt doorvertaald naar nieuwe doelen voor Nederland. Daarom kan de versnelling die nu wordt ingezet niet groot genoeg zijn, en is de regie vanuit het Rijk en een effectieve wortel en stok aanpak zowel urgent als cruciaal. De plannen die nu in de Energieagenda staan zijn niet genoeg om de Parijs-doelen te halen. De Energieagenda koerst nu op 80% CO2-reductie in de energievoorziening in 2050. Dit terwijl het PBL heeft berekend dat de CO2-uitstoot in 2050 minstens 0% of negatief zou moeten zijn, willen we de opwarming beperken tot 1,5 graden.

Met deze Energieagenda zijn we er dus nog niet. Het verhaal is niet af. Er worden onderwerpen buiten beschouwing gelaten of te voorzichtig beschreven. Zo staat er geen visie in de Energieagenda over het transitiepad van bestaande energiecentrales en worden verplichtingen en belastingmaatregelen te voorzichtig beschreven. Diverse verkenningen en uitwerkingen moeten worden uitgevoerd in 2017, bijvoorbeeld het in beeld brengen van kosten en financiering, of het vrijmaken en sturen van innovatiegelden (advies van de AWTI). De transitiepaden zullen met partners verder worden uitgewerkt. Maar over de governance en de timing van het proces om tot (deel)akkoorden te komen wordt nog niets gezegd. De organisatie van de energietransitie moet gaan blijken uit nader overleg met alle betrokken partijen ‘de komende maanden’. Dat is teleurstellend aangezien het Energierapport en de Energiedialoog al achter ons liggen. Het kabinet blijft op een aantal vlakken twijfelen, zoals het nemen van belastingmaatregelen en het op kortere termijn invoeren van een CO2-prijs, als aanjager voor maatregelen vanuit de EU. Ook wordt een belangrijke kans niet genoemd in de Energieagenda: het aanbestedingsbeleid van de overheid. Hiermee kunnen de beste koolstofarme oplossingen versneld op de markt worden gebracht. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat op dit gebied nog een wereld te winnen valt.

Alles moet uit de kast. Inmiddels blijkt dat koolstofarme investeringen ook steeds aantrekkelijker en concurrerender worden in vergelijking met fossiele. Het lijkt erop dat de markt door innovatie en opschaling (deels door steun vanuit het Energieakkoord) al op de Energieagenda vooruitloopt. Dat is goed nieuws maar ook een waarschuwing. We willen in Nederland de kansen van de transitie volop benutten. Nu blijkt dat het in deelgebieden van de markt sneller kan dan in de agenda wordt geschetst, zijn de maatregelen mogelijk te voorzichtig of lopen ze achter de feiten aan. Tempo in de verdere uitwerking en in de implementatie blijft dus enorm belangrijk. Met verkiezingen voor de boeg, en de weerstand die ook verwacht kan worden uit de hoek van beursgenoteerde fossiele bedrijven met een kortetermijnfocus, wordt dit tempo wel een hele kunst. Hoewel, zijn we er inmiddels niet gewoon klaar voor? De duurzame ondernemers van De Groene Zaak in elk geval wel!

Marjolein Demmers is directeur van De Groene Zaak

Foto: Fred Ernst