Brussel, verzin een list!

Al meer dan tien jaar werkt de Europese Unie met een emissiehandelssysteem om Europa duurzamer te maken. Al meer dan tien werkt het eigenlijk niet. De beloofde groene innovatie komt niet van de grond en het systeem wordt alsmaar ingewikkelder en vreemder. Is het tijd voor een andere aanpak? Voor een CO2-belasting?

De gedroomde oplossing

Sinds 2005 probeert de EU haar CO2-uitstoot terug te dringen met behulp van het emissions trading scheme (ETS). Het systeem beslaat zo’n ruime 12.000 Europese fabrieken en centrales. Grote bedrijven – eigenaren van al die fabrieken – ontvingen vanaf 2005 ‘rechten’ om CO2 uit te stoten tot een bepaalde limiet. Stoot een bedrijf meer uit dan die limiet, dan moet het bij andere bedrijven rechten bijkopen, blijft een bedrijf onder die limiet, bijvoorbeeld omdat het duurzamer produceert, dan kan het z’n overgebleven rechten verkopen. Een ideale marktoplossing voor het klimaatprobleem.

Maar waarom een marktoplossing? Waarom handel in ‘rechten’ om te vervuilen en waarom geen simpele belasting op CO2? Het antwoord daarop heeft niets met het klimaatprobleem te maken, en alles met Europa. Voor een EU-brede belasting heeft Brussel de unanieme steun van alle lidstaten nodig – die is er niet. Steenkoolland Polen bijvoorbeeld zal zich altijd blijven verzetten tegen belastingen op broeikasgassen. Maar wat Europa wel kan doen, zonder unanieme instemming van de lidstaten is het maken van een markt. Bijvoorbeeld een markt voor de handel in het recht om CO2 uit te stoten.

Wat is een ETS-recht?

Europa mag dus alleen markten ‘scheppen’. Artificiële markten, voor artificiële producten, zoals een ETS-recht. Maar wat is het eigenlijk, zo’n recht? Heeft iemand wel eens z’n teen gestoten aan een ETS-recht?

Een CO2-recht is heel veel voor iedereen. Voor Europese bedrijfsleiders is het een kopzorg erbij, voor Europese ambtenaren is het een hoop op een groene toekomst, voor banken is het misschien een slimme investering, maar in de kern is een ETS-recht niet meer dan een getalletje in iemands boekhouding. Aan het begin van het jaar heb je een stel getalletjes aan de ene kant van je boeken staan, heb je al je CO2 uitgestoten, dan staan ze aan de andere kant in de boeken.

En precies daar gaat het mis. Want het ETS is niet zozeer een marktoplossing, als wel een boekhoudoplossing. Een boekhoudoplossing die uitnodigt tot het belobbyen van de kleine lettertjes. Groene Amsterdammer-redacteur Jaap Tielbeke bezocht onlangs een emissiehandelscongres vol bankiers en handelaren, en hoorde tot zijn verbazing niemand iets zeggen over het klimaatprobleem. Het ETS-systeem in z’n huidige vorm inspireert vooral consultants, juristen en accountants.

Oncontroleerbaar ingewikkeld

En daar zit het grote schandaal. Het ETS-systeem is een systeem dat de oplossing voor het allergrootste probleem van onze tijd, het probleem dat iedereen aangaat, namelijk het klimaatprobleem, uit handen neemt van simpele burgers en bestuurders en overdraagt aan een minieme groep boekhoudkundig specialisten. Het systeem is dusdanig complex dat het overeenkomsten vertoont met rommelproducten op de financiële markten die de crisis veroorzaakten: ze zijn simpelweg te ingewikkeld voor toezichthouders en democratische verkozen bestuurders om in de gaten te houden. En dat maakt die producten zo aantrekkelijk – voor de verkeerde mensen. Het systeem is aan flarden gelobbyt en terwijl we jaar op jaar de warmterecords doorbreken blijft de prijs voor het uitstoten van een ton C02 rond de 7 euro. Ver beneden de 30 euro per ton die bedrijven zou aanzetten tot groene investeringen.

Als je maar genoeg paniek zaait onder onwetende politici dan krijg je bijvoorbeeld al te makkelijk een extra zwik van die rechten gratis. Zo oordeelde de Europese rechter twee weken geleden wat activisten en groene politici al jaren riepen: er zijn veel te veel rechten gratis uitgedeeld. Gratis rechten, waar de industrie volgens sommige berekeningen ook weer miljarden aan gratis winst mee maakte. Winst die consumenten en MKB betaalden.

Hoe botter, hoe beter

Zitten we dan voor altijd opgescheept met niet werkende emissiehandel?

Ja en nee. We zullen dit systeem voorlopig nog wel houden, maar een simpele ingreep kan het ten goede keren. Er is een list: stel een minimumprijs in om te betalen voor iedere ton CO2. Geen gelazer met gratis rechten onder een limiet enerzijds en betaalde rechten boven een limiet anderzijds, maar dwing bedrijven hun rechten te kopen, tegen een minimumprijs die aanzet tot duurzame investeringen.

Dat zou in alles behalve in naam een CO2-belasting zijn. Maar zo’n oplossing is in Nederland al een trend. Burgers en MKB’ers betalen bijvoorbeeld al een opslag op de energierekening, de zogenoemde SDE+toeslag, ook dat is niets meer dan een verkapte belasting. En ja, producten zullen duurder worden, en ja, de energierekening zal verder stijgen – dat is de bedoeling. Want die prijsstijging valt in het niets bij de kosten die wij moeten maken als klimaatverandering in het huidige tempo doorzet.

Het is hoog tijd toe te geven dat Brussels gedroomde marktoplossing voor het klimaatprobleem gefaald heeft. Tijd voor een simpel, bot systeem, dat niet de creativiteit van boekhouders, maar die van ingenieurs en natuurkundigen stimuleert.