Culturele transformatie noodzakelijk voor halen klimaatdoelen

Ook in Nederland gaat de discussie over hoe we de opwarming van de aarde kunnen tegengaan grotendeels over één enkele aanpak: namelijk dat we koolstofintensieve technologieën kunnen vervangen door schonere. En dat we daarmee het doel van netto nul uitstoot van broeikasgassen kunnen bereiken in 2050 zonder onze economie fundamenteel anders in te richten.

Groene waterstof voor de staalindustrie, opslag van CO2 voor de energiebedrijven en meer kernenergie voor huishoudens en bedrijven. Daar gaan we onder andere, volgens het nieuwe regeerakkoord, op inzetten. Wat mist in het Regeerakkoord is een paragraaf die aangeeft dat oneindige groei op een eindige planeet niet mogelijk is. En die overtuiging lijken we wel nog steeds te hebben. Want ook meer inzet van zogenaamde groene technologieën zullen de winning van natuurlijke hulpbronnen en de vernietiging van de natuurlijke omgeving voortzetten.

Zelfs als ‘groene technologieën’ ons op relatief niveau helpen de opwarming van de aarde te verminderen, zullen ze op andere milieugebieden weer averechts werken, bijvoorbeeld door de biodiversiteit te ontwrichten. Het onderliggende probleem ligt niet in de duurzaamheid van deze technologieën, maar in de dwangneurose om onze economie te blijven laten groeien.

Degrowth nodig voor leefbare planeet

Om de planeet leefbaar te houden, moeten we onze consumptie van energie en materialen verminderen. Deze strategie staat bekend ​als Degrowth. Deze aanpak vraagt ​​van ons dat we delen van onze economie moeten verkleinen. En dat we afstand nemen van het bruto binnenlands product als indicator voor economische en maatschappelijke gezondheid.

Degrowth betekent niet een radicale afname van de levensstandaard of dat arme mensen nog armer zouden worden. Dit komt omdat degrowth niet alleen vraagt ​​om het verminderen van energie- en materialenverbruik, maar ook om het eerlijker verdelen ervan. Evenmin betekent degrowth dat alle sectoren van de economie moeten krimpen. Sectoren die minder afhankelijk zijn van de winning van hulpbronnen, zoals bedrijven die circulair en binnen de ecologische grenzen ondernemen of het onderwijs en gezondheidszorg, kunnen blijven groeien.

Culturele transformatie 

Belangrijk is het dat we beseffen dat we niet louter een economische of technologische transformatie moeten doormaken, maar boven alles ook een culturele. We moeten erkennen dat onze relatie met de natuurlijke omgeving tweerichtingsverkeer is: dat we voor de natuur moeten zorgen als we willen dat de natuur voor ons zorgt. Het is nu meer dan ooit noodzaak om de ecologische grenzen van onze planeet te respecteren en in symbiose te leven met de ruim 2 miljoen andere soorten op aarde. Ons eigen lot is verbonden met de gezondheid van de ecosystemen waarin wij leven. Dát moeten we weer dagelijks gaan ervaren en vervolgens omzetten in beleid en acties. 

Het is rechtvaardig om hierbij ook intergenerationeel te denken en de rechten van toekomstige bewoners van de wereld te respecteren. We moeten af van het idee dat de aarde er is om door de huidige generatie geëxploiteerd te worden. En ook van het idee dat alleen de menselijke soort de natuurlijke rechten heeft om dit te doen.  

Media en onderwijs 

Om de voordelen van zo’n nieuwe cultuur voor het voetlicht te brengen spelen opiniemakers of influencers, de media en politici een belangrijke rol. Zij hebben de macht om de culturele agenda te bepalen.  

Ook in het onderwijs liggen mogelijkheden om een duurzamer cultuur vorm te geven. Te vaak nog gaat het huidige (economische) onderwijs uit van een oneindige groei van energie- en materialenverbruik. Maar dit onderwijs sluit niet aan bij de werkelijkheid: we hebben onze planetaire grenzen overschreden en we moeten weer op rechtvaardige wijze terug in balans met de aarde.  

Het onderwijs kan de creativiteit van leerlingen stimuleren om mee te denken over hoe een ‘degrowth samenleving’ eruit ziet. Hoe kunnen we meer met minder? Meer kwaliteit, meer delen, meer lokaal. Of concreter: meer fossielvrije mobiliteit, meer plantaardige voedselalternatieven, meer lokale energiecoöperaties, meer circulaire economie en het meer belasten van vervuilende en natuur-ontwrichtende activiteiten. 

Degrowth-samenleving onvermijdelijk  

Uiteindelijk is een ‘degrowth-samenleving’ onvermijdelijk. Keer op keer blijkt uit onderzoek dat een ontkoppeling van economische groei met energie- en materialenverbruik niet mogelijk is. Ofwel kiezen we deze weg vrijwillig, ofwel worden we door milieu- en klimaatrampen met oncontroleerbaar geweld gedwongen. Als we het lijden die met zulk natuurgeweld gepaard gaat willen voorkomen, moeten we een cultuur tot stand brengen waarin ‘Less is More’ het credo wordt. De mogelijkheden om daar te komen zijn er en brengen bovendien het beste aan creativiteit en samenwerking naar boven. Laten we met elkaar zo’n culturele paragraaf vormgeven en toevoegen aan het Regeerakkoord.   

Dit artikel verscheen ook als opiniestuk in het Parool en het Brabants Dagblad.