Energietransitie op Ameland

Hoe verwezenlijk je een transitie naar duurzame energie? En dan niet in het laboratorium, maar in een echte leefgemeenschap? Om dit te onderzoeken slaat de proeftuin voor energietransitie in Groningen zijn vleugels uit naar het Waddeneiland Ameland. In de film ‘EnTranCe Energietransitie’ staan zonnestroom, smart grids en empowerment van de eilanders in de spotlight. Maar ook technische innovaties zoals brandstofcellen, smart mobility en power-to-gas spelen een onmisbare rol om het eiland zelfvoorzienend te maken in energie. Hoe werkt de energietransitie op kleine schaal en wat kunnen wij hier in de rest van Nederland van leren?

‘Ameland heeft zijn ambitie uitgesproken om in 2020 zelfstandig in zijn energievoorziening te zijn,’ vertelt burgemeester Albert de Hoop aan het begin van de film. ‘Dat willen we op dit eiland op een duurzame manier doen, dus niet met fossiele brandstof.’
Om deze ambitie waar te maken riep hij de hulp in van EnTranCe, de proeftuin voor duurzame energietransitie. Hier werken niet alleen energiewetenschappers, overheden en ondernemers met elkaar samen, maar ook economen, juristen en psychologen. Een vraag uit de markt, in dit geval van burgemeester de Hoop van Ameland, maakt dat zij voor het eerst hun kennis kunnen toepassen in een echte leefgemeenschap.

Ingrediënten van een energietransitie

Hoofdrolspelers van de energietransitie op Ameland, zonne-energie, smart grids en empowerment, vertonen een bijzondere samenhang. In september 2015 is gestart met de aanleg van Zonnepark Ameland. Het piek- en dalaanbod van hier opgewekte zonnestroom wordt via smart grids (slimme energienetwerken) in evenwicht gehouden. Op zonnige dagen wordt de stroom opgeslagen, en weer vrijgegeven wanneer er minder wordt opgewekt. Empowerment van de eilandbewoners is, volgens lector Wim van Gemert, essentieel bij het creëren van draagvlak op Ameland. Zo kunnen burgers en ondernemers via smart grids invloed uitoefenen op hun eigen energieproductie en -consumptie.

Balanceren van energieaanbod

Ameland, een eiland met 3500 inwoners, is voor een belangrijk deel aangewezen op de toeristenindustrie. Niet verwonderlijk dat juist de lokale VVV zich heeft uitgesproken tegen de komst van een near shore windmolenpark dat de skyline van Ameland al vanaf de wal geweld aan zou doen. Hoewel het aanbod van wind- en zonne-energie elkaar juist kunnen aanvullen, is er op Ameland éérst voor de bouw van een zonnepark gekozen. Maar dan wel het grootste van heel Nederland. Overaanbod van stroom wordt met speciale technieken opgeslagen. Bijvoorbeeld in accu’s van stilstaande auto’s (smart mobility) of in de vorm van waterstof of methaangas (power-to-gas). Daarnaast experimenteert EnTranCe met het gebruik van brandstofcellen, warmtepompen en de productie van groengas om het energieaanbod en -gebruik op Ameland in evenwicht te houden.

Brandstofcel

Brandstofcellen bestaan in vele maten. Sommige passen in je mobiele telefoon. Andere, zoals die bij de Amelander Bierbrouwerij van Doeke Visser, hebben het formaat van een tafelmodelkoelkast. Doeke is trotse gebruiker van één van de 45 brandstofcellen op Ameland, geplaatst bij ondernemers, gemeentelocaties en bewoners. Door met elkaar energie uit te wisselen brengen ze stabiliteit in het net. Waterstof, dat met piekstroom van het zonnepark is gemaakt, bereikt Doekes brouwerij via het gasnet. Hier zet de brandstofcel als een efficiënt energiefabriekje waterstof en zuurstof om in elektriciteit en warmte. Voordelen ten opzichte van een traditionele energiecentrale zijn dat deze aanpak flexibeler is, het rendement een factor 2 hoger ligt en er minder CO2 bij vrijkomt.

Warmtepomp

Bij een warmtepomp denk je al gauw aan het gebruik van aardwarmte voor de verwarming van je huis. Aangezien nu nog twee derde van ons energieverbruik naar de verwarming gaat, is dit een goede manier om aardgasverbruik te verminderen. Warmtepompen op Ameland maken echter gebruik van lucht. In de film toont een eilandbewoner een kastje op zijn dak. Deze hybride warmtepomp gebruikt warmte uit de buitenlucht om zijn woning te verwarmen. In het geval van strenge vorst schakelt de HR-ketel weer over op aardgas.

Groengas

In de overgang naar 100% zonnestroom op Ameland is een rol weggelegd voor groengas. Dit kun je bij de rioolwaterzuivering winnen uit organische reststromen, zoals rioolslib en groente- en fruitafval. Dit mengsel wordt onder hoge druk vergist tot groengas en CO2. Hierbij ontstaat voldoende groengas van aardgaskwaliteit voor alle huishoudens van het eiland. Zeker als je waterstof aan de hogedrukketel toevoegt, dat verbonden aan CO2 nog eens extra groengas oplevert. Weer een toepassing van waterstof om energievraag en -aanbod in evenwicht te brengen.

Onderwijs en regelgeving

Technisch lijkt alles mogelijk op Ameland: leveren, opslaan en balanceren van elektriciteit en groengas. Voor de eilandbewoners is het cruciaal dat ze zich zelf eigenaar voelen van de techniek en hier invloed op kunnen uitoefenen. Op dit moment heeft één derde van de eilanders zich aangesloten bij de Amelander Energie Coöperatie.
Ook dragen lessen over duurzaamheid in het lager en middelbaar onderwijs bij aan het creëren van draagvlak.
Bij al deze veranderingen stuiten de lokale overheid, ondernemers en inwoners ook op belemmeringen in de energie wet- en regelgeving. De gemeente Ameland is met de landelijke overheid in gesprek om op dit gebied een uitzonderingspositie te verwerven.

Zo lijkt Ameland op vele fronten een proeftuin voor de energietransitie in Nederland. Wat kunnen wij in de rest van Nederland van Ameland leren om ons energieverbruik te verduurzamen en te verminderen? In onze eigen gemeente, wijk of straat? En wie heeft er nog meer tips die Ameland helpen zijn energieambities waar te maken?

De hele film over de duurzame energietransitie op Ameland kun je hier bekijken.