Klimaatneutraal ondernemen: het plein is te klein

Het is bemoedigend dat een groeiend aantal ondernemers zich realiseert dat doorgaande klimaatverandering de toekomst op het spel zet, en dat het probleem om antwoorden vraagt, ook of misschien wel juist vanuit het bedrijfsleven. Op het ‘Klimaatplein’ wordt hard gewerkt aan het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen, vooral CO2.

Alle begin is makkelijk: verminderen van CO2-emissies komt doorgaans neer op het verminderen van het energiegebruik, en dat spaart geld uit. Bij verdergaande CO2-reductie zijn investeringen nodig waarvan de kosten op zeker moment niet meer opwegen tegen baten van een dalende energierekening. Dan is voor de ondernemer de vraag aan de orde: verder langs het pad van het altruïsme en de gedrevenheid, maar in wezen tegen de prikkels van de portemonnee in, of toch rationeel economisch blijven handelen en de concurrentiepositie voorop stellen? Als de energielasten maar een klein deel van de totale kosten zijn, wil een bedrijf wel nog wel besluiten tot CO2-neutraal ondernemen. Maar naarmate de energiekosten hoger zijn als aandeel van de totale bedrijfslasten wordt zo’n beslissing er niet makkelijker op. Welke ondernemer voert immers lichtzinnig een beleid dat haaks staat op wat de marktprikkels vertellen?

Dit is de kern van het probleem, al lijken de meeste ondernemers zich dat amper te realiseren: It’s the system, stupid! Ieder kan nog zo zijn stinkende best doen om de eigen onderneming CO2-armer of klimaatneutraal te maken, wie verder doordenkt doorziet dat marktstructuren en -voorwaarden uiteindelijk bepalend zijn voor effectiviteit.

Dat klinkt abstract, maar is het niet.

Bijvoorbeeld: wie een set zonnepanelen op zijn dak neerzet en denkt zo zijn CO2-uitstoot te verminderen, bedot zichzelf. Natuurlijk, de zonnepanelen zelf lozen geen CO2 in de lucht als ze stroom opwekken, kolen- en gascentrales wel. Maar alle stroom valt onder het Europese emissiehandelssysteem ETS, waar de hoogte van het CO2-plafond de enige factor is die bepaalt hoeveel CO2 er in de gezamenlijke ETS-sectoren wordt uitgestoten.

Minder CO2 door uw onderneming? Helaas, dat succes wordt onmiddellijk tenietgedaan door verhoging van de CO2-uitstoot elders, die de ruimte onder het plafond weer ‘opvult’. Het zelfde verhaal geldt spaar- of LED-lampen die gloeilampen vervangen. Als je daar goed over nadenkt zorgen deze zelfs voor een verhoging van de CO2-uitstoot. Bedenk zelf hoe dat kan. Onder de inzenders van de correcte antwoorden van deze vraag verloot ik een exemplaar van mijn boek De Aarde heeft Koorts.

Of neem de elektrische auto met range-extender (een mini-benzinemotortje om de batterijen op te laden). De mobilist kon die auto dankzij subsidies van honderden Euro’s per ton CO2 met enorme korting aanschaffen (ter vergelijking: de prijzen op de Europese handelsmarkt voor CO2 zijn slechts enkele Euro’s per ton). De praktijk leert echter dat die auto maar zelden aan het stopcontact wordt opgeladen. Het resultaat is dat een inefficiënt benzinemotortje een onevenredig zware (batterijen!) voertuig moet voortstuwen. Dat doet het voordeel van elektrisch rijden meer dan te niet.

It’s the system, stupid!

De les is: doordenk altijd hoe een eigen handeling doorwerkt in een groter systeem, op straffe van ineffectiviteit.

Dit alles wil natuurlijk niet zeggen dat u niets moet doen aan uw eigen CO2-uitstoot. Integendeel. Het wil vooral zeggen dat u aanvullende stappen zult moeten zetten om écht effectief te zijn. Sluit u aan bij een lobby-organisatie die voor systeemmaatregelen pleit bijvoorbeeld, zoals De Groene Zaak. En/of koop net zoveel CO2-rechten uit de markt als u met uw zonnepanelen bespaart, en verschroot deze rechten. Schrijf brieven of mails naar de overheid om voor wezenlijk andere beleidsinstrumenten te pleiten. Val uw politieke partij lastig met ideeën in de goede richting, en help de politici waarop u stemt te doorzien dat zonder systeemverandering individuele gedragsverandering tamelijk vruchteloos is.

Gebruik het Klimaatplein als uitvalsbasis, prachtig, maar stap daarna vooral strijdbaar de wijdere wereld in.

Jan Paul van Soest (partner, De Gemeynt)