Wat is degrowth en hoe draagt het bij aan het halen van de klimaatdoelen?

Tijdens de laatste internationale klimaattop in Glasgow kwamen Wereldleiders bij elkaar om te onderhandelen over de wijze waarop we de opwarming van de aarde onder de 1,5 graad Celsius houden. Veel van de onderhandelingen gaan over welke technieken we willen financieren om efficiënter om te gaan met fossiele brandstoffen en materialen. En ook over hoe we energie meer duurzaam kunnen opwekken en meer circulair gaan ondernemen. Dat er echter ook een mogelijkheid is om eenvoudigweg minder te gaan produceren en consumeren was (nog) geen hot item. De wereld zit nu eenmaal in een economisch en cultureel systeem waarbij groei vanzelfsprekend is. Toch is degrowth, of ontgroeien, een thema dat steeds meer in de wetenschap en media wordt besproken. Wat is degrowth precies en hoe draagt het bij aan het halen van de klimaatdoelen?

Internationale klimaatactie

De afgelopen jaren zijn er diverse wereldwijde initiatieven ontstaan om de opwarming van de aarde te stoppen. Denk aan de klimaattop van Parijs. Of aan de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen die door de Verenigde Naties zijn vastgesteld en door landen en bedrijfsleven worden gepromoot. Er is de World Business Council for Sustainable Development waar ruim 200 grote internationale bedrijven werken aan het halen van ecologische doelen. Of de Carbon Pricing Leadership Coalition waarin landen, bedrijven en wetenschappers werken aan het op een effectieve manier beprijzen van de uitstoot van broeikasgassen.

De resultaten tot nu toe

Er wordt duidelijk internationaal urgentie gevoeld om mogelijke maatregelen tegen verdere klimaatverandering op de agenda te plaatsen en uit te voeren. De realiteit laat echter zien dat we, volgens het Internationaal Energie Agentschap, in 2021 de op een na grootste groei in de uitstoot van het broeikasgas CO2 mogen verwachten. Ook waarschuwt het internationale biodiversiteits platform (IPBES) voor het feit dat 25% van de plant- en diersoorten met uitsterving wordt bedreigd. Dit zal grote gevolgen hebben voor de leefbaarheid van de mens op aarde. Het lijkt er daarmee op dat we, hoe graag we ook willen, in een economisch en cultureel systeem zitten dat ons iedere keer weer in een ‘we moeten groeien’-idee trekt. En meer groei betekent nou eenmaal meer energie- en materialenverbruik. Wat zijn dan de alternatieven?

Economische alternatieven voor groei

Groene groei
Bij groene groei zou het zo moeten zijn dat economische groei losgekoppeld wordt van de uitstoot van broeikasgassen. De Europese Unie heeft bijvoorbeeld een pakket aan maatregelen geïntroduceerd die groene groei moet ondersteunen. Nieuwe technieken, zoals de opslag van de door de industrie veroorzaakte CO2-uitstoot in lege gasvelden, zouden daar bijvoorbeeld aan kunnen bijdragen. Deze technieken zijn echter nog twijfelachtig in hun resultaat, terwijl we eigenlijk de tijd niet hebben om daarmee te experimenteren. Uit onderzoek blijkt ook dat er nog geen enkel bewijs is voor een ontkoppeling van de uitstoot van broeikasgassen met economische groei. Ter illustratie: in 2020 werd van de 11 triljoen dollar die wereldwijd werd geïnvesteerd om uit de Corona crisis te komen, 1% gebruikt voor groene groei.  

Circulaire economie
Bij een circulaire economie wordt geprobeerd zoveel mogelijk van de materialen die in producten zijn verwerkt te behouden en hergebruiken. Dat begint bij het produceren van producten die hoogwaardig zijn en uit verschillende makkelijk te repareren componenten bestaan. En waarvan het materiaal vervolgens eenvoudig te hergebruiken of recyclen is. De Europese Unie verwacht dat haar economie in 2030 voor 25% circulair is. In 2019 werd 12% van alle materialen gerecycled. Dat zijn mooie cijfers, en de ideeën van de circulaire economie moeten vooral ondersteund blijven worden. Maar 25% circulair in 2030 is niet voldoende om de klimaatdoelen te halen. Circulair deskundigen pleiten dan ook voor een ander soort economisch systeem dat, aanvullend op die circulariteit, garant staat voor het binnen de ecologische grenzen houden van de economie.  

Wat is degrowth?

Degrowth is een geplande reductie van overmatig energie- en materialenverbruik. En dat op zo’n manier dat het de economie op een veilige en rechtvaardige wijze terug brengt in balans met de ecologische draagkracht van de aarde. De productie en consumptie van goederen en diensten gaat dan omlaag. En dat kan betekenen dat er geen groei meer in economische zin, maar wel in ecologische en sociale zin. De samenleving wordt zo ingericht dat iedereen op aarde kan leven met basisvoorzieningen (onderdak, voedsel, onderwijs, zorg) terwijl we binnen de ecologische grenzen blijven.

Zo’n manier van leven zal op zijn minst wennen zijn, omdat alle systemen, maar ook onze verwachtingen, ingericht zijn op groei. Ontgroeien zal dan, naast een economische verandering, ook een verandering vragen van culturele opvattingen.

Praktische tips voor een degrowth samenleving

Er zijn diverse praktische tips beschikbaar om degrowth mogelijk te maken. Denk aan het inkorten van arbeidsuren, het instellen van een basisinkomen, het belasten van het veroorzaken van milieuschade in plaats van het belasten van arbeid, het stoppen met het subsidiëren van vervuilende activiteiten, het stoppen van reclame voor producten die mens en natuur schade toebrengen en het ondersteunen van non-profit coöperaties die bijvoorbeeld burgers van zorg, duurzame energie of gezond voedsel voorzien.  

Of nog concreter: aanzienlijke promotie van het openbaar vervoer en autodelen, neem in een prijs van een vliegticket de werkelijke milieukosten mee, verleng verplicht de garantietermijn op producten en verplicht het makkelijker repareren ervan, promoot tweedehands producten, produceer meer voor de lokale markt zodat er minder vrachtverkeer nodig is, verminder fors voedselverspilling en het eten van vlees, promoot plantaardig voedsel, verminder het energieverbruik in gebouwen en knap oude gebouwen duurzaam op voor nieuw gebruik, verhoog de vastgoedbelasting en verhoog die nog eens extra voor mensen met meer dan 1 huis in bezit.

Op zich zijn deze tips niet nieuw en worden ze al langer gepromoot voor het duurzamer maken van de samenleving. Nieuw is wel dat het, bij een juiste uitvoering, kan leiden tot economische krimp omdat er minder materiaal en energie nodig is om de samenleving te laten draaien. Door die krimp gepland uit te voeren kan dat zonder negatieve schokken in een samenleving te veroorzaken. Het is ook beter het gepland te doen dan dat we er door ecologische rampen toe worden gedwongen. Door die krimp te accepteren en uit te gaan van een samenleving die gedijt op solidariteit, welzijn en een rechtvaardige verdeling van de lasten (per land, maar ook tussen werelddelen) gaat het lukken om dichter bij het halen van de Parijse klimaatdoelen te komen.  

Auteur: Rob van der Rijt. Met dank aan deskundigen van de Breda University of Applied Sciences, Avans Hogeschool en de Universiteit van Utrecht.

Beelden: Shutterstock en Klimaatplein