Ontgroeien, groene groei en de planetaire grenzen

In een interview (luister hier) met Jelmer Mommers en Lynn Berger voor de Correspondent pleit econome Barbara Baarsma voor economische groei als middel voor het oplossen van de ecologische en sociale problemen in Nederland. Er is echter geen enkel wetenschappelijk bewijs dat dit mogelijk is. Integendeel, de fixatie op economische groei en technologische innovaties heeft geleid tot veel van de ecologische en sociale problemen waarmee we nu te kampen hebben.  

Jevons paradox en externalisatie

De ‘groene’ groei waar Barbara Baarsma voor pleit, vertrouwt voor een groot deel op technologische innovaties om ons uit de diverse milieu- en sociale crisis te helpen. Productinnovaties op milieutechnisch gebied hebben tot nu toe echter vaak geleid tot juist méér consumptie van producten omdat die producten daarmee zuiniger of goedkoper worden. Met die extra consumptie wordt de milieuwinst van innovaties weer ruimschoots teniet gedaan (de Jevons Paradox). Ook hebben we in West-Europa ondertussen grote delen van onze sociale en milieudruk naar het buitenland verplaatst, waardoor het nu lijkt alsof we hier groen en goed bezig zijn. Maar eigenlijk betekent dit vooral dat we heel goed geworden zijn in het uitbuiten van mensen en natuur in het buitenland ten faveure van onze eigen welvaart.

Planetaire grenzen overschrijden

Hebben we de tijd nog wel om, net zoals in het verleden, te vertrouwen op technologie als de oplossing voor alle crises? Wetenschapper Johan Rockström en zijn collega-onderzoekers stellen in hun veel geciteerde artikel ‘A safe operating space for humanity’ dat de mensheid al een aantal planetaire grenzen heeft overschreden. Biodiversiteitsverlies, klimaatverandering, de antropogene verstoring van de stikstofcyclus, landgebruik en recentelijk ook chemische vervuiling en de watervoorraad voor planten zijn, van een reeks van negen kritieke planetaire grenzen, reeds overschreden. Verwacht wordt dat de grenzen voor oceaanverzuring en de verstoring van de wereldwijde fosforcyclus binnenkort eveneens zullen worden overschreden. Begin 2022 concludeerde het internationale klimaatpanel IPCC over het behalen van de klimaatdoelen dat  “The window of opportunity for action is brief and rapidly closing” en de meesten wetenschappers hebben er geen enkel vertrouwen meer in dat we beneden 2 graden opwarming van de aarde zullen blijven, laat staan 1,5 graad.

Techniek als oplossing?

Op het gebied van het terugdringen of opnemen van de uitstoot van broeikasgassen zijn er bijvoorbeeld de technologieën bio-energie met koolstof-afvang en -opslag (BECCS), CO2 afvang en -opslag (CCS) en CO2 afvang en -hergebruik (CCU). Op deze technieken wordt zwaar geleund in allerlei plannen om de aarde klimaatneutraal te laten zijn in het jaar 2050. Wetenschappelijk onderzoek laat echter zien dat geen van deze technieken toereikend zal zijn om de klimaatdoelen te halen – bij lange na niet. Wat ons betreft hebben we dus niet de tijd om weer en opnieuw te vertrouwen op technologie als de oplossing voor alle crises. Laten we inzetten op wat de wetenschap ons laat zien dat wel werkt.

Ontgroeien of degrowth

Degrowth, of ontgroeien in het Nederlands, is zo’n benadering die wel werkt. Deze benadering is gebaseerd op het uitgangspunt dat we een geplande vermindering van overtollig energie- en materialenverbruik moeten realiseren om de economie op een veilige en rechtvaardige manier terug in balans te brengen met de levende wereld. Dat kan economische krimp veroorzaken, maar krimp is zeker geen doel op zich. Zo lang we maar op rechtvaardige wijze terug kunnen naar een leven binnen veilige planetaire grenzen. Rechtvaardig wil dan zeggen dat diegenen die het meest veroorzaken én hebben veroorzaakt daar ook de kosten voor gaan dragen, ook over landsgrenzen heen.

Klimaatrechtvaardigheid

Klimaatrechtvaardigheid of ‘Climate Justice’ kreeg in het interview op de Correspondent te weinig aandacht. Het rijke noorden van de wereld is verantwoordelijk voor 92% van de wereldwijde historische CO2-emissies boven de veilige planetaire grens, en toch lijdt het zuiden de overgrote meerderheid van de aan klimaatverandering gerelateerde schade (in termen van zowel monetaire kosten als verlies van mensenlevens). In Nederland veroorzaakt de rijkste 1% van de mensen vier keer meer uitstoot van broeikasgassen dan de gemiddelde Nederlander. Dit maakt duidelijk wie verantwoordelijkheid moet nemen en waar we enorme milieuwinst kunnen behalen. Dat doen we echter niet door de aanjager van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en ongelijkheid – streven naar en sturen op economische groei – centraal te blijven stellen in beleid en het zoeken naar oplossingen, zoals Barbara Baarsma bepleit. Zoals velen voor ons al hebben gezegd: je lost een probleem niet op met dezelfde instrumenten die het probleem hebben veroorzaakt.

Door: Rob van der Rijt, Frans Melissen, Winne van Woerden en Lars Moratis 

Voor meer achtergrondinformatie én concrete oplossingen verwijzen wij graag naar het onderzoek over ontgroeien in Nederland dat eerder dit jaar is uitgevoerd of naar het boek ‘Er is leven na de groei’ dat ook bol staat van haalbare ideeën en voorstellen voor een sociale en volhoudbare postgroei samenleving. Zie tenslotte ook deze veelgestelde vragen over ontgroeien.

Foto’s: Productie van elektrische voertuigen in Bangalore, India / Abhishek Chinnappa / Climate Visuals Countdow en Smeltende gletsjers veroorzaken overstromingen van rivieren / Moniruzzaman Sazal / Climate visuals