Klimaatactivisten: help ook olielanden duurzame transitie te maken

Onlangs hoorde ik een podcast van de BBC over wat het voor olielanden betekent wanneer we als klimaatactivisten onze doelen bereiken. Die doelen gaan, in ieder geval wat mij betreft, over het tegengaan van de opwarming van de aarde. Daarvoor moeten we snel van onze fossiele energieverslaving af: olie, gas en steenkool moeten in de grond blijven. Maar dat betekent geen geld meer voor landen die als inkomstenbron meestal weinig anders hebben dan die fossiele brandstoffen. Wat betekent, in dat opzicht, dan klimaatactie voor die landen?

Opwarming aarde

Er is dringend actie nodig om de ernstige gevolgen van de opwarming van de aarde tegen te gaan. Die gevolgen voor mens, klimaat, bodem en biodiversiteit manifesteren zich steeds heftiger. Droogte, hitte, bosbranden, overstromingen, orkanen, ziekten, insectenplagen… om er een paar te noemen. Ik  maak me ernstig zorgen voor de toekomst van mijn kinderen: hoe vruchtbaar is de aarde over 10 jaar? Waar gaan alle mensen naar toe die vanwege extreme hitte en droogte niet meer in Afrika en het Midden-Oosten kunnen wonen?  

Fossiele brandstoffen in de grond

We moeten meer plantaardig eten, meer lange afstandsreizen per trein maken in plaats van het vliegtuig, de industrie, verwarming en het vervoer elektrificeren. En natuurlijk duurzame energie gebruiken via de wind, zon, groen gas, waterstof, bodem- en getijdenenergie enzovoort. Dat betekent dat we van fossiele brandstoffen als olie, gas en steenkool af moeten omdat die bij verbranding het broeikasgas CO2 veroorzaken. “Keep it in the ground” is een slogan die ik veel hoorde tijdens de klimaatmarsen van de afgelopen jaren. Dankzij versnelde innovaties in duurzame energietechnieken en batterijtechnologie kan de behoefte aan fossiele brandstoffen nog eens versneld afnemen.  

Afhankelijkheid olielanden

Maar goed, dit is eigenlijk niets nieuws. Voor mij was het wel nieuw om te horen hoe enorm de olielanden nog steeds afhankelijk zijn van inkomsten uit die fossiele energiebronnen. De helft van het overheidsbudget van Rusland bestaat uit olie- en gasinkomsten. In Saoedi-Arabië loopt dat zelf tegen de negentig procent. In 2012 bedroeg de totale exportwaarde van Irak 94,3 miljard dollar, hiervan was het aandeel van aardolie en olieproducten 94,0 miljard dollar. Dus minder dan 2% van alle exportinkomsten was afkomstig van andere producten dan olie.

Stel dat deze inkomsten wegvallen, wat voor landen houd je dan nog over? Hoe tevreden zijn de inwoners dan nog en hoe beïnvloed dat het leven daar en in Europa? De experts in de BBC podcast waarschuwen ervoor dat olielanden kunnen transformeren in zogenaamde ‘failed states’: staten waar de overheid niet meer kan zorgen voor de basisbehoeften en veiligheid van eigen burgers. Dat kan leiden tot, onder andere, grote migratiestromen en opstand.

Ook een onderzoeksrapport van de Rabobank geef aan dat zij ‘Verder in de toekomst het risico op demonstraties en onlusten zien toenemen als de koopkracht van de bevolking door het beleid wordt aangetast’. En die koopkracht wordt inmiddels aangetast nu een land als Saoedi-Arabië bijvoorbeeld nieuwe belastingen voor burgers oplegt en subsidies verlaagt. En Koeweit debatteert over het eventueel vervroegd openen van het zogenaamde ‘Future Generations Fund’, een staats-spaarpot van 550 miljard dollar. Dit omdat de eens zo rijke oliestaat in financieel zwaar weer verkeert vanwege lage olieprijzen en een gebrek aan een ‘after oil’ economische infrastructuur. 

Diversificatie economie

Al in de jaren zeventig adviseerden economen de olielanden om hun economieën te diversificeren: niet meer alleen afhankelijk zijn van fossiele energie, maar ook investeren in landbouw, industrie, de dienstensector en (ICT-)technologie. Tot nu toe wordt daar nog wisselend gehoor aan gegeven. Een rapport van het IMF stelt dat er in de golfstaten wordt geïnvesteerd in het ondernemersklimaat en onderwijs. Ook proberen ze nieuwe diensten en industrieën op te zetten voor hoger opgeleiden. Vaak is de ontwikkeling van verdere diversificatie wel afhankelijk van de olieprijzen: minder olie-inkomsten betekent minder investeringen in een nieuwe economie.

Als voorbeeld van een visie op de diversificatie van de economie heeft Saoedi-Arabië onlangs een Vison 2030 plan opgesteld waarin staat:

A key focus for Vision 2030 is in creating an environment which unlocks business opportunities, broadens the economic base, and creates jobs for all Saudis. We will achieve this by leveraging Saudi Arabia’s unique location and potential, attracting the best talent, and increasing global investment.  

Dubai als voorbeeld?

Dubai, een van de zeven Verenigde Arabische Emiraten (VAE), genereert al geruime tijd actief inkomsten uit alternatieve bronnen. Toerisme, financiële dienstverlening en vliegverkeer (Emirates Airlines en twee internationale vluchthavens) zijn voorbeelden van sectoren die niet direct gelinkt zijn aan olieproductie. Ook investeert het Emiraat in duurzame projecten zoals de energieneutrale leefgemeenschap Sustainable City en een mega zonnepanelenpark waarmee het in 2050 de stad wil zijn met laagste CO2-voetafdruk op aarde. Daarnaast zijn er regels opgesteld voor het verduurzamen van de gebouwde omgeving: Dubai wil minder energie en water verspillen en zuinig omgaan met grondstoffen.  

Op micro niveau stimuleert de overheid haar inwoners groener te gaan leven door bijvoorbeeld het aanleggen van fietspaden door de gehele stad, een belofte die in Augustus 2020 werd gemaakt door sportliefhebber Sheikh Hamdan bin Mohammed, de kroonprins van Dubai.

Indirect zijn sectoren als toerisme en de vliegindustrie echter wel weer afhankelijk van fossiele brandstoffen en de vraag is ook wat Corona gaat betekenen voor de verdere ontwikkeling hiervan. Dit lijkt op voorhand niet gunstig: In juni 2020 reisden in Nederland bijvoorbeeld 93 procent minder mensen per vliegtuig dan in juni 2019. Maar ook: hoe aantrekkelijk is het wonen en vakantie vieren in landen die vanwege de opwarming van de aarde extreem heet en onleefbaar worden?

Ideeën voor diversificatie economieën olielanden?

En toch: willen we de klimaatdoelen halen om de aarde als geheel leefbaar te houden, dan moet de olie en het gas in de grond blijven. De diversificatie van de economieën van olielanden is dan van groot belang om het welzijn en de veiligheid daar en hier te behouden. Ik kan me alleen niet zo snel voorstellen hoe die diversificatie er dan uit kan zien? Toch toerisme of dienstverlening? Of landbouw? Maar waar dan en hoe? Of industrie? En wat voor industrie dan, in ieder geval een industrie die niet afhankelijk is van fossiele energie…

Ik kom er niet zo snel uit. Daarom deze vraag aan experts en klimaatactivisten: Welke ideeën komen bij jullie naar boven? Mail ze mij (robvanderrijt(at)klimaatplein.com) kort samengevat in maximaal 5 zinnen, dan plaats ik ze onder aan deze blog. Wie weet kunnen we met jullie creatieve input landen als Rusland, Saoedi-Arabië, Irak en Iran verder helpen hún transitie naar een fossielvrije economie zo duurzaam en humaan mogelijk te laten verlopen.     

Met dank aan Ymke Raymakers voor redactionele input en prachtige foto’s gemaakt in Dubai, Iran en Oman.

Reactie José van Berlo op 3 september 2020:

Interessant stuk en ik heb er wel ideeën bij. Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat er duurzame landbouwmogelijkheden zijn die voor inkomsten kunnen zorgen. Met behulp van efficiënte beregening en het weer rijk maken van de bodem zijn er kansen voor deze landen om de economie op duurzame en klimaatbestendige wijze breder te maken. Kijk bijvoorbeeld eens naar de landbouw-mogelijkheden die op het project ‘Drawdown’ worden omschreven.

Reactie Tom Vissers op 7 september 2020:

Ik zou adviseren alle mogelijkheden van de technologie rondom zonne-energie te onderzoeken en daar wereldspeler in te worden. Kennis, productie van panelen en opwek en distributie van duurzame energie. Tevens onderzoeken of er in de schaduw van de gelegde panelen in de landen daar op de grond enige vorm van planten/gewassen groei mogelijk is. 

Reactie van Frank van der Vleuten op 8 september 2020:

Als Nederland willen we graag een partner zijn voor de duurzame transitie die ook het Midden-Oosten moet doormaken. We richten ons daarbij vooral op de specifieke Nederlandse bijdrage die we kunnen leveren op de samenhang tussen waterschaarste, energietransitie en voedsel. Deze “WEF-nexus” is als thema ook omarmd voor het Nederlandse paviljoen op de Expo in Dubai. Daar laten we ook een aantal specifieke voorbeelden zien. Zie ook https://dutchdubai.com/